ΛΟΦΟΣ ΜΟΥΣΩΝ (ΦΙΛΟΠΑΠΠΟΥ) ΚΑΙ ΠΝΥΚΑ.

ΚΥΡΙΑΚΗ 15 ΜΑΡΤΙΟΥ 2015.

Η ατομική καθαριότητα σε παλαιότερες εποχές δεν ήταν τόσο απλή υπόθεση. Η ύδρευση και η αποχέτευση στα σπίτια ήταν ανύπαρκτη, παρ’ όλα αυτά όσοι μπορούσαν φρόντιζαν να είναι καθαροί και αυτό εξαρτιόταν βασικά από την κοινωνική και την οικονομική τους θέση.

Στην αρχαιότητα το πρόβλημα είχε λυθεί με τα δημόσια λουτρά, ένα χώρο όπου μπορούσαν οι πολίτες να πλένονται με άνεση, εφόσον εκεί υπήρχαν όλες οι απαραίτητες εγκαταστάσεις που δεν υπήρχαν στα σπίτια τους. Οι πολύ πλούσιοι είχαν βέβαια τη δυνατότητα ενός ιδιωτικού λουτρού, αλλά οι υπόλοιποι έπρεπε να πάνε στα δημόσια λουτρά, αν ήθελαν να είναι καθαροί.

Δημόσια λουτρά υπήρχαν στην αρχαία Ελλάδα και μετά στη Ρώμη. Η συνήθεια πέρασε και στο Βυζάντιο κατόπιν.

Υπάρχει η αντίληψη ότι οι βυζαντινοί μας πρόγονοι για λόγους θρησκευτικούς αλλά και πρακτικούς δεν συμπαθούσαν το καθαρό σώμα. Αυτό ισχύει περισσότερο για τη δυτική Ευρώπη και λιγότερο για το Βυζάντιο. Οσοι είχαν κάποια οικονομική άνεση σύχναζαν στα δημόσια λουτρά, όπου εκτός από το μπάνιο τους έκαναν και πολλά άλλα πράγματα, μερικά από αυτά μάλιστα ήταν και πονηρά.

Σε όλες σχεδόν τις πόλεις της αυτοκρατορίας υπήρχαν δημόσια λουτρά και οι συγγραφείς της εποχής συχνά αναφέρονται σε αυτά. Μερικοί φαίνεται το παράκαναν με την ατομική καθαριότητα, γιατί βλέπουμε τους ιεράρχες να γκρινιάζουν κάθε τόσο: «συνεχώς και πολλάκις της ημέρας λούεσθαι» μουρμουρίζει ενοχλημένος ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς.
Τον 12ο αιώνα πάντως είχε επικρατήσει μια πιο μετριοπαθής άποψη: τρεις φορές την εβδομάδα ήταν καλά, το περισσότερο ήταν δείγμα βλακείας (!). Επίσης, σύμφωνα με τη γνώμη των γιατρών, τον Ιανουάριο έπρεπε να πλένεται κανείς μέχρι τέσσερις φορές, το Μάρτιο μέχρι έξι και τον Απρίλιο μέχρι οχτώ το πολύ. Το Νοέμβριο οι γιατροί απαγόρευαν εντελώς τα λουτρά, αλλά μάλλον κανείς δεν τους έπαιρνε στα σοβαρά.

Οι μοναχοί πλένονταν κι αυτοί, αλλά έπρεπε να προσέχουν να μην κάνουν καταχρήσεις. Κάθε μοναστήρι είχε τους δικούς του κανόνες. Ή μια φορά την εβδομάδα, η μια – δύο φορές το μήνα, η μια φορά κάθε τέσσερις μήνες ήταν καλά..

Γενικά το λουτρό ήταν μια κάπως πονηρή ενασχόληση, εφόσον έπρεπε κανείς να βγάλει τα ρούχα του και να μείνει γυμνός. Γι’ αυτό και ο Γρηγόριος ο Ναζιανζηνός παινεύοντας τον Μ. Βασίλειο λέει: «Η αλουσία το εκείνου σεμνολόγημα»! Και ο Άγιος Αθανάσιος συμβουλεύει μια μοναχή: « μόνον το πρόσωπόν σου νίψαι και τας χείρας και τους πόδας».

Παρά τη δυσφορία των ιερωμένων ο κόσμος στο Βυζάντιο πήγαινε φαίνεται στα δημόσια λουτρά και πλενόταν, ίσως όχι τόσο από ανάγκη ατομικής υγιεινής, όσο από ανάγκη κοινωνικών σχέσεων και επαφών.

Τα δημόσια λουτρά χτίζονταν στα κεντρικά σημεία των πόλεων. Εκτός από τον κύριο χώρο για το λουτρό υπήρχαν και πολλά πλάγια διαμερίσματα, τα «απόδυτρα», όπου οι λουόμενοι άφηναν τα ρούχα τους. Υπήρχαν και τα «αποχωρητήρια» για τις φυσικές ανάγκες των πελατών. Το κτήριο ήταν διώροφο. Στον επάνω όροφο ανέβαιναν μετά το λουτρό για να ξεκουραστούν και να πάρουν και κανένα υπνάκο. Άλλοι έπιναν κανένα ποτό ή το έριχναν και στο φαγητό, μια και μετά το μπάνιο ανοίγει πάντα η όρεξη. Αλλά η όρεξη άνοιγε φαίνεται και για άλλα πράγματα, διότι οι λουτράρισσες εκτός από την κανονική δουλειά τους, πρόσφεραν και ερωτικές υπηρεσίες επ’ αμοιβή.

Τα μεγάλα δημόσια λουτρά ήταν διακοσμημένα με πολυτελή μάρμαρα, με ψηφιδωτά, με καθρέφτες και με αγάλματα και σε διάφορα σημεία ήταν ζωγραφισμένα. Κατά κανόνα δεν ήταν πολύ φωτεινά, γιατί, αν άνοιγαν τα παράθυρα που δεν είχαν τζάμια, θα έφευγε ο ζεστός αέρας. Ο φωτισμός τους γινόταν λοιπόν με καντήλια.

Οι βυζαντινοί σύχναζαν εκεί τις μεσημεριανές ώρες και γι’ αυτό, σύμφωνα με τις διαταγές των Αγίων Αποστόλων, οι σεμνές γυναίκες έπρεπε να πηγαίνουν νωρίτερα, όταν τα λουτρά ήταν ακόμα άδεια. Νωρίς έπρεπε να πηγαίνουν και οι όμορφες παρθένες για να αποφεύγουν τα βλέμματα των ενοχλητικών νεαρών.

Φαίνεται ότι στους πρώτους αιώνες οι χριστιανοί ακολουθώντας τις συνήθειες των ρωμαίων πλένονταν όλοι μαζί παρέα, γυναίκες και άνδρες, και έχουμε μαρτυρίες γι’ αυτό. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς γράφει ότι τα βαλανεία είναι ανοιχτά για άνδρες και γυναίκες που «αποδύονται επί την ακρασίαν».

Το 320 μΧ στη σύνοδο της Λαοδίκειας ο 30ός κανόνας όριζε ότι δεν επιτρέπεται σε ιερωμένους, κληρικούς ή ασκητές να πλένονται στα βαλανεία μαζί με γυναίκες. Ούτε και σε χριστιανούς λαϊκούς επιτρεπόταν αυτό.
Μέχρι το τέλος του 7ου αιώνα αυτή η κακή συνήθεια των μπαιν μιξτ υφίστατο, αλλιώς η εν Τρούλλω Οικουμενική σύνοδος δεν θα χρειαζόταν να επαναλάβει τους αφορισμούς και τις καθαιρέσεις των κληρικών για το σχετικό θέμα. Από τον 7ο αιώνα και μετά η συνήθεια αυτή επιτέλους σταματά, διότι επενέβη και η Πολιτεία που την απαγόρευσε με νόμο. Στα δημόσια λουτρά μπορούσαν πάντως να μπανιαριστούν μαζί τα ανδρόγυνα με τον ισχυρισμό ότι είναι σάρκα μία και δεν υπάρχει τίποτε το άσεμνο σε αυτό που κάνουν.

(Πηγή: Φαιδ. Κουκουλέ «Βυζαντινών βίος και πολιτισμός», τόμος Δ’ ).

Κατά το συνήθειο της Κλασικής Εποχής, οι στήλες που στήνονταν πάνω στους τάφους της Αττικής απεικόνιζαν τους νεκρούς σε ηρωικά στιγμιότυπα, σε σκηνές της καθημερινότητας ή σπανιότερα παρουσίαζαν εικόνες θρήνου. 

Σκηνές λίγο-πολύ τυποποιημένες. Έφιπποι πολεμιστές σε ώρα θριάμβου, όρθιοι αθλητές με τη στλεγγίδα, τον δίσκο ή το ακόντιο στο χέρι, σκηνές αποχαιρετισμού στο σπίτι, σκηνές από τον γυναικείο καλλωπισμό. Εκτός από τις περιπτώσεις που τα πράγματα είχαν αλλιώς.

Που υπήρχε κάποιος ειδικός λόγος, που ο νεκρός ήταν μια ιδιαίτερη προσωπικότητα, γνωστός για κάτι εξαιρετικό. Όπως στην περίπτωση του ποδοσφαιριστή της μαρμάρινης στήλης αρ. ευρ. ΕΑΜ 873 που εκτίθεται στην αίθουσα 23 του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου.

Η συγκεκριμένη στήλη απεικονίζει τον νεκρό δίπλα από το ίδιο του το μνήμα. Έχει πριν από λίγο σηκωθεί, έβγαλε το ρούχο του για να μην τον εμποδίζει, το δίπλωσε για να μην το λερώσει (ποιος ακούει τη μάνα του!), το ακούμπησε πάνω στη δική του επιτύμβια στήλη και ρίχνει μπαλιές με πάθος μπροστά στον πιτσιρικά που τον κοιτά με δέος, όπως κοιτάνε τους βιρτουόζους της γειτονιάς όσοι μεγαλώνουν σε άχτιστα οικόπεδα. Ο μικρός κρατάει στλεγγίδα και αρύβαλλο για να φρεσκάρει τον αθλητή όταν τελειώσει την προπόνηση. Ο ποδοσφαιριστής είναι συγκεντρωμένος στην άσκηση, με το βλέμμα καρφωμένο στην μπάλα. Το δεξί του χέρι είναι τραβηγμένο στην πλάτη και σφίγγει το αριστερό στον αγκώνα, με τον τρόπο που κάνουν και σήμερα όσοι δεν θέλουν να υποστούν το φάουλ για «χέρι». Όσοι δηλαδή ασκούνται στην ισορροπία του ενός ποδιού, με την μπάλα στο άλλο.  Όπως όλα δείχνουν ο νεκρός της στήλης του Πειραιά ήταν ένας ταλαντούχος παίκτης της επίσκυρου, ενός παιχνιδιού που παιζόταν από δύο αντίπαλες ομάδες με μπάλα ή σφαίρα.

Tην ώρα του ανέλπιστου θριάμβου της Εθνικής Ομάδας Ποδοσφαίρου στις 4 Ιουλίου 2004, το «τιμημένο» τρόπαιο βρέθηκε για λίγα λεπτά στα χέρια του ηρωικού σκόρερ, Άγγελου Χαριστέα. Ελάχιστοι μόνον θεατές (γνώστες της αρχαίας εικονογραφίας, όσο και ψύχραιμοι εκείνη την ώρα) συνειδητοποίησαν μια μικρή λεπτομέρεια που προβαλλόταν στις οθόνες της τηλεόρασης: το τρόπαιο ήταν διακοσμημένο στη μία από τις δύο όψεις του με τον ποδοσφαιριστή της στήλης του Πειραιά.

Φιλοτεχνημένο το 1960, όταν δημιουργήθηκε ο θεσμός (τότε Κύπελλο Εθνών Ευρώπης), το περίφημο κύπελλο πέρασε από τη μια νικητήρια ομάδα στην άλλη, φέροντας επάνω του αυτήν ακριβώς την παράσταση, μέχρι την τελευταία εμφάνισή του το 2004, λίγο πριν αντικατασταθεί από το καινούργιο, που είναι αδιακόσμητο.

Για πολλούς από εμάς, εκείνη τη νύχτα ο αρχαίος ποδοσφαιριστής του Πειραιά είχε κάνει την επιστροφή του. Ο Άγγελος Χαριστέας κατά πάσα πιθανότητα δεν ήξερε τι αντίκριζε μπροστά του, δεν ήταν υποχρεωμένος, ούτε ήταν η στιγμή κατάλληλη, άλλωστε. Ο αρχαίος γλύπτης, όμως, γνώριζε ανθρώπους σαν τον Άγγελο Χαριστέα. Το είδος και το μέγεθος του πάθους τους, που ήταν χωρίς τέλος, χωρίς όρια. Και έκανε την υπέρβαση που μπορεί να καταλάβει όποιος ξέρει τι είναι να μην τρως, να μην κοιμάσαι και να μην πεθαίνεις ποτέ, γιατί έχεις την μπάλα στο μυαλό σου.
Γράφτηκε από τον Κώστα Πασχαλίδη, Δρ. Αρχαιολογίας, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, ΥΠΠΟΑ.

Πηγή: http://www.lifo.gr 

————————————–
Στην 1η εικόνα βλέπουμε επιτύμβια στήλη από τον Κεραμεικό. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αρ. ευρ. 1488 Φωτογραφία: Πάρις Ταβιτιάν © Υπουργείο Πολιτισμού & αθλητισμού / Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων.
Στη 2η εικόνα βλέπουμε τον Άγγελο Χαριστέα να σηκώνει το έπαθλο του πανευρωπαϊκού πρωταθλήματος το 2004.

Το καλοκαίρι 1893, σε περίοδο μεγάλης οικονομικής κρίσης, λίγο πριν ακουστεί απ’ τον Χαρίλαο Τρικούπη το «δυστυχώς επτωχεύσαμεν» και λόγω των κρουσμάτων χολέρας που είχαν εμφανιστεί στα Μικρασιατικά παράλια το κράτος αποφάσιζε να παρέμβει στα ζητήματα καθαριότητας των Αθηνών. Η ελληνική πρωτεύουσα παρουσίαζε απαράδεκτη κατάσταση από πλευράς καθαριότητος, λόγω της οικονομικής αδυναμίας του Δήμου Αθηναίων να αντιμετωπίσει την κατάσταση. Οπότε, τα έντονα παράπονα και το πλήθος των δημοσιευμάτων ανάγκασαν την Κυβέρνηση να λάβει μέτρα και να αναθέσει την καθαριότητα της πόλης στην Αστυνομία!
Χρησιμοποιώντας έναν νόμο της εποχής του Όθωνα που προέβλεπε την αναγκαστική εργασία των δημοτών σε έργα κοινής ωφέλειας, η Αστυνομική Διεύθυνση Αθηνών έβαλε σε ενέργεια ένα… διαβολικό σχέδιο. Για να καθαρίσει την πόλη χρησιμοποίησε τους δεκάδες άεργους αλλά και τους λωποδύτες που σύχναζαν στα ύποπτα στέκια. Έκανε μάλιστα και διάκριση, αφού οι άεργοι, οι οποίοι εμφανίζονταν συχνά πυκνά ζητώντας εργασία, θα πληρώνονταν για τις υπηρεσίες τους, ενώ οι λωποδύτες δεν θα πληρώνονταν μέχρι η εργασία τους να ισοψηφήσει με τις κλοπές και λωποδυσίες που έκαναν!
Η Αστυνομία έσπευσε να πραγματοποιήσει «επιχείρηση-σκούπα» συλλαμβάνοντας δεκάδες «υπόπτους δια την δημοσίαν ασφάλειαν» και οι οποίοι χρησιμοποιήθηκαν «δια την καθαριότητα της πόλεως». Το πρόγραμμα βρήκε σύμφωνους τους πολίτες αλλά και τον Δήμο Αθηναίων. Το δημοτικό συμβούλιο έσπευσε να ψηφίσει κονδύλι για να ενοικιάσει κάρα με βυτία διαλυμένου ασβέστη. Και μετά από πρόταση του δημοτικού συμβούλου Ευστάθιου Χοϊδά, όλοι οι δημοτικοί σύμβουλοι συμμετείχαν επισήμως στην εκστρατεία καθαριότητας λειτουργώντας ως «επόπτες» και ελέγχοντας όχι μόνον τους δημόσιους αλλά και τους ιδιωτικούς χώρους, συμπεριλαμβανομένων και των αυλών και των αποχωρητηρίων των σπιτιών. Η χολέρα τότε έπληξε μόνον νησιά, ενώ η Αθήνα σε είκοσι ημέρες έλαμπε από καθαριότητα!

Πηγή: άρθρο του Ελευθερίου Γ. Σκιαδά στο “Μικρό Ρωμιό”.

Στα ίχνη του ξύλου από το οποίο κατασκευάζονταν οι αρχαίες τριήρεις πιστεύουν ότι βρίσκονται επιστήμονες από την Ελλάδα και τις ΗΠΑ που αναζητούν στα Πιέρια το “μακεδονικό έλατο και το πεύκο του Ολύμπου και των Πιερίων”, τη λεγόμενη και δασική πεύκη ή “λιάχα” κατά την τοπική ονομασία, που κατά τον μαθητή του Αριστοτέλη Θεόφραστο, χρησιμοποιούνταν για την επίπονη διαδικασία της κατασκευής κουπιών και πλοίων.
Αποτυπώματα στο χώμα του συγκεκριμένου είδους ξύλου, που δεν έχει ρόζους και “ανάποδα νερά” αλλά επιδεικνύει μεγάλη αντοχή στο θαλασσινό νερό, εντοπίστηκαν στις αρχαιολογικές ανασκαφές που ξεκίνησαν το 2003 στη Μεθώνη της Πιερίας.
Το γεγονός αυτό, μετά τη δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων των ευρημάτων σε επιστημονικό συνέδριο που πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 2011, κινητοποίησε επιστήμονες από διαφορετικούς κλάδους από την Ελλάδα, το Λος Άντζελες των ΗΠΑ, τη Βρετανία και την Ιρλανδία που έκτοτε συνεργάζονται με στόχο να εντοπίσουν ατόφια κομμάτια ξύλου από τον 8ο π.Χ. αιώνα, κατά τη συνέχιση των ανασκαφών στη Μεθώνη από το 2014. Αν κάτι τέτοιο συμβεί, όπως ελπίζουν, θα ακολουθήσουν διαδικασίες ταυτοποίησης του ξύλου με τα πεύκα και τα έλατα αυτού του είδους που ευδοκιμούν μόνο σε δύο περιοχές της Ελλάδας, στο δάσος της Ρητίνης στα Πιέρια και σε ένα μικρό τμήμα της Δράμας.
Ραδιοχρονολογήσεις, εργαστηριακές αναλύσεις αλλά και βοτανικές μελέτες θα μπορούσαν να ρίξουν φως στο αν η συγκεκριμένη βλάστηση υπήρξε στην ευρύτερη περιοχή της Μεθώνης στο διάστημα από τη νεολιθική εποχή (5.000 π.Χ) μέχρι το 354 π.Χ. οπότε ο Φίλιππος κατέστρεψε την πόλη για να την εγκαταστήσει σε άλλη τοποθεσία.
“Αυτή τη στιγμή βρίσκεται σε εξέλιξη μια μεγάλη συνεργασία, η οποία ξεκίνησε στα τέλη του 2011 ανάμεσα στην 27η Εφορεία Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων, που έχει έδρα στην Κατερίνη της Πιερίας, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το τμήμα αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια Λος Άντζελες” εξηγεί στο ΑΠΕ – ΜΠΕ ο πρόεδρος του Τμήματος Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Ιωάννης Τζιφόπουλος.
Ο ίδιος εξηγεί ότι από την αμερικανική πλευρά ιδιαίτερο ήταν το ενδιαφέρον του ελληνικής καταγωγής καθηγητή Τζων Παπαδόπουλου, ο οποίος επί πολλά χρόνια ηγείτο ανασκαφών στην Τορώνη της Χαλκιδικής, στην Ήπειρο αλλά και στην Αλβανία.
Η συνεργασία χρηματοδοτείται από όλους τους παραπάνω φορείς, ενώ σε αυτήν συμμετέχουν αρχαιολόγοι, ανθρακολόγοι, σχεδιαστές, συντηρητές, δασολόγοι και βοτανολόγοι, από τη Θεσσαλονίκη, τα Ιωάννινα, την Κατερίνη, το Λος Άντζελες, το Εδιμβούργο και την Οξφόρδη. Έχοντας ως δεδομένο ότι η αρχαία πόλη – λιμάνι της Μεθώνης ήταν κέντρο εμπορίας ξυλείας για τη ναυπήγηση ξύλων τριήρεων και άλλων αρχαίων εμπορικών και πολεμικών πλοίων, αλλά και κουπιών από τα δάση της Πιερίας, η ομάδα των επιστημόνων επισκέφθηκε την περασμένη Κυριακή τα Πιέρια, αναζητώντας τα συγκεκριμένα είδη ξύλου που χρησιμοποιούνταν πριν από 2.500 χρόνια.
“Η Μεθώνη της Πιερίας ήταν αποικία των Ερετριέων και μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας. Οι Ερετριείς, που ήταν ένα είδος εμπόρων και εφοπλιστών της εποχής εκείνης με εξειδίκευση στη ναυπηγική και τη ναυσιπλοϊα γνώριζαν τους φυσικούς πόρους της ευρύτερης περιοχής και κυρίως την απαραίτητη και κατάλληλη ξυλεία για τη ναυπηγική. Αυτή την ξυλεία την έπαιρναν από τα δάση του Ολύμπου και των Πιερίων”σημειώνει ο κ. Τζιφόπουλος. Διευκρινίζει, επίσης, ότι τα έλατα και τα πεύκα του Παρνασσού και της Εύβοιας ήταν σχεδόν άχρηστα καθώς ήταν τραχιά με ρόζους και ανάποδα νερά και όπως έλεγαν οι μαραγκοί, σάπιζαν γρήγορα στη θάλασσα.
Πέρα από τα ευρήματα στη Μεθώνη, τους επιστήμονες “καθοδήγησε” η επιγραφή στήλης της ακρόπολης των Αθηνών που σώζεται σήμερα και εκτίθεται στο Μουσείο της Ακρόπολης. Σε αυτήν αναφέρεται ρητά η συμμαχία των Μεθωναίων εκ Πιερίας και των Αθηναίων, ενώ είναι γνωστό στους αρχαιολόγους ότι σε όλες τις συνθήκες που σύναπταν οι Αθηναίοι εκδήλωναν το ενδιαφέρον τους για την ξυλεία της Μακεδονίας. Άλλωστε, στα αρχαία κείμενα επισημαίνεται ο ρόλος του λιμανιού της Μεθώνης ως διαμετακομιστικού κέντρου στο Αιγαίο. Παράλληλα, σύμφωνα με κείμενα που έχουν διασωθεί, ο αρχαίος ρήτορας Αισχύνης δήλωνε με περηφάνια ότι διέθετε άδεια από τον μακεδόνα βασιλιά για τη μεταφορά ξυλείας στην Αθήνα.
“Από τις πηγές και τις ανασκαφές γεννώνται πολλά ερωτήματα. Οι ανασκαφές που θα ξεκινήσουν και πάλι από του χρόνου στην αρχαία Μεθώνη (περιοχή Μεθώνης – Μακρύγιαλου) αναμένεται να ρίξουν ‘φως’ σε πολλά θέματα. Εκτός από την ξυλεία, από την οποία κατασκευάζονταν οι αρχαίες τριήρεις, στοιχεία αναζητούνται για τον χαρακτήρα της αρχαϊκής αγοράς που βρέθηκε σε πολύ καλή κατάσταση, το λιμάνι του οικισμού που δεν έχει εντοπιστεί ακόμη, τις μεταλλευτικές δραστηριότητες, τη δομή της τοπικής κοινωνίας και των φύλων που κατοίκησαν την περιοχή” σχολιάζει ο κ. Τζιφόπουλος.
Προσθέτει, μάλιστα, ότι όπως μαρτυρούν τα μέχρι τώρα ευρήματα του ανασκαφικού έργου με επικεφαλής τον αρχαιολόγο της 27ης Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων Μάνθο Μπέσιο μπορεί να υπάρχουν ευρήματα που πραγματικά θα αλλάξουν τα δεδομένα για την περίοδο της αρχαίας Μεθώνης και Μακεδονίας, αλλά θα προσθέσουν στο πολιτισμικό κεφάλαιο της Πιερίας ώστε να αποτελέσει συγκριτικό πλεονέκτημα στην ανάπτυξή της.

απο hellasforce

Ο Λεύκιος Κουίντιος Κιγκινάτος (ή απλώς Cincinnatus) ήταν πολιτικός και στρατιωτικός ηγέτης της αρχαίας Ρώμης. Έμεινε διάσημος για την απλότητά του και για την προσήλωσή του στους δημοκρατικούς θεσμούς και το δημοκρατικό ιδεώδες.
Ήταν πατρίκιος και διορίστηκε ύπατος το 460 π.Χ., λόγω της οξυμένης διαμάχης μεταξύ πατρικίων και πληβείων. Αφού κατόρθωσε να συμφιλιώσει τις δύο μερίδες, τελειώνοντας η θητεία του αρνήθηκε να ξαναβάλει υποψηφιότητα για την υπατεία, επειδή πίστευε πως είναι άδικο να κρατάς την εξουσία παραπάνω από όσο είναι η θητεία του αξιώματος.

Ήταν δε τόσο δίκαιος που ενώ μπορούσε, όσο ήταν στην εξουσία, να την χρησιμοποιήσει για προσωπικό όφελος, αρνήθηκε να ανακαλέσει από την εξορία τον γιό του Καίσωνα, που τον είχε εξορίσει η προηγούμενη αρχή. Μάλιστα στον Καίσωνα είχε επιβληθεί μεγάλο χρηματικό πρόστιμο, το οποίο για να το πληρώσει ο Κιγκινάτος πούλησε σχεδόν όλα τα χωράφια του, εκτός από ένα μικρό και έμεινε φτωχός σ’ όλη του τη ζωή. Θεωρούσε ότι είναι ποιό σημαντικό να κάνεις σωστά το καθήκον σου για την πατρίδα ακόμα και αν αυτό σημαίνει ότι θα φανείς σκληρός για την οικογένεια σου, παρά να γίνεις φαύλος και εχθρός της πολιτείας για ίδιον όφελος.
Σε εκείνο το μικρό χωράφι, πέρα από τον Τίβερη, αποσύρθηκε και ασχολήθηκε με την καλλιέργειά του.

Το 458 π.Χ. υπήρξε ένα πολύ επικίνδυνο έτος για την ρωμαϊκή δημοκρατία. Οι Αίκουοι πολιόρκησαν το στρατόπεδο του ύπατου Μινούκιου στο Λάτιο και φαινόταν ότι είχαν πολλές πιθανότητες να νικήσουν. Η Σύγκλητος αποφάσισε να ανακηρύξει τον Κιγκινάτο δικτάτορα για 6 μήνες για να αποκρούσει τους εχθρούς.

Εν σώματι οι συγκλητικοί, φορώντας τις τηβέννους τους, πήγαν στον Κιγκινάτο να του αναγγείλουν ότι ανακηρύχθηκε δικτάτορας (το αξίωμα του δικτάτορα ήταν ένα έκτακτο αξίωμα που έδινε για έξι μήνες την απόλυτη εξουσία να δράσει για να αντιμετωπίσει την κατάσταση που απειλούσε τη Ρώμη). Και ήξεραν που θα τον βρουν. Στο κτήμα του, εκεί που ζούσε την απλή ζωή του αγρότη. Τον βρήκαν να οργώνει το χωράφι του. Ο ίδιος αφού τους υποδέχτηκε όπως άρμοζε στο αξίωμα τους, τους παρακάλεσε να περιμένουν λίγο μέχρι να πάει να φορέσει την τήβεννο του και μετά να μιλήσουν για τα κρατικά ζητήματα.

Την άλλη μέρα ξεκίνησε να πολεμήσει. Ηγούμενος του πεζικού, και όχι του ιππικού όπως συνηθιζόταν για τους Ρωμαίους αριστοκράτες, έκανε μία κεραυνοβόλα εκστρατεία και κατάφερε μια μεγαλειώδη νίκη, ακριβώς δεκαέξι μέρες μετά την αναγόρευση του σε δικτάτορα. Επέστρεψε στη Ρώμη και έκανε θρίαμβο. Προς τιμήν του και προς μεγάλη έκπληξη της ρωμαϊκής αριστοκρατίας, παρέδωσε την εξουσία άμεσα πίσω στην Σύγκλητο. Παρά την εξάμηνη θητεία (μπορούσε να μείνει στο αξίωμα για ακόμα 5 μήνες) και την ευρεία λαϊκή αποδοχή που του έφερε η νίκη του, ο ίδιος επιλέγει να αποσυρθεί στα φτωχά κτήματα του, πιστός στο κάλεσμα της πατρίδας, αλλά όχι της εξουσίας. Επέστρεψε λοιπόν στην αγροτική ζωή που είχε επιλέξει, σαν να μην είχε συμβεί τίποτε, σα να μην είχε συγκεντρώσει προ ολίγου την πιο μεγάλη δύναμη στα χέρια του.

Ο Κιγκινάτος αποτέλεσε το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα του “Romanitas” , του ρωμαϊκού κώδικα τιμής, όπως τον αποκαλούσαν. Πρότυπο Ρωμαίου πολίτη που συγκέντρωνε στην προσωπικότητά του τις αρχές του πατριωτισμού, της ολιγάρκειας και της εντιμότητας. Τρεις πόλεις στον κόσμο φέρουν τιμητικά το όνομα του, η πόλη Cincinnato στη Lazio της Ιταλίας, η πόλη Cincinnatus στην Νέα Υόρκη και η πόλη Cincinnati στην πολιτεία του Ohio.

Οι αρχαίοι Έλληνες, όταν έκαναν κάποια ευχή, χτυπούσαν προηγουμένως με το δάχτυλό τους τον κορμό ενός δέντρου, επειδή πίστευαν ότι ορισμένοι θεοί κατοικούσαν μέσα σ’ αυτά. Με το χτύπημα, λοιπόν, τους ειδοποιούσαν εγκαίρως, ώστε να εισακουσθεί η ευχή τους. Σήμερα, έπειτα από τρεις χιλιάδες χρόνια, κάνουμε το ίδιο κι εμείς. «Το χτύπα ξύλο», που λέμε, για το ένα ή το άλλο ζήτημα, είναι συνέχεια της συνήθειας εκείνης των αρχαίων προγόνων μας.

Μία άλλη φράση, που μας ερχεται από τότε, είναι το «κουνήσου από τη θέση σου». Οι αρχαίοι Έλληνες, όταν έλεγαν κάτι κακό χωρίς να το θέλουν, μετακινούνταν αμέσως σε άλλη θέση. Έτσι, αν ο λόγος που είπαν πάνω στο θυμό τους ή την αφηρημάδα τους ήταν άστοχος, να πέσει στο… κενό!

Επίσης, όταν κάποιος από τους αρχαίους Έλληνες σταύρωνε τα χέρια του στο στήθος, πίστευαν ότι δένει τη δύναμή του. Οι νεοέλληνες πιστεύουν σήμερα ότι «δένουν την τύxη τους».

Στο φτάρνισμα, οι αρχαίοι πρόγονοί μας απέδιδαν θεία τιμή και ιερές ιδιότητες. Το φτάρνισμα εθεοποιείτο και ο φταρνιζόμενος άκουγε από τους συμπολίτες του την ευχή: «Ζήθι!» (να ζεις) ή «Ζευς σώζοι!»  είθε, μακάρι να σε σώζει, να σε φυλάει ο Δίας).

Όλοι έχουμε περάσει κάποιες στιγμές την ενοχλητική και επίμονη εκείνη «βουή» των αυτιών, που μπορεί να προέρχεται από μια κακή λειτουργία του στομάχου ή μιας ελαφριάς αρτηριακής πίεσης. Τη βουή αυτή οι γυναικούλες την θεωρούν ως κακό σημάδι. Βάζουν το δάχτυλο στ’ αυτί, το κουνούν γρήγορα – γρήγορα, δεξιά κι αριστερά και κάνουν τον αφορισμό λέγοντας: Στ’ αυτιά των εχθρών μου!

Και στην αρχαιότητα, υπήρχε η σχετική πρόληψη, με την εξής διαφορά: Αν η βουή ήταν από το δεξιό αυτί, τα πράγματα θα πήγαιναν καλά. Η βουή πάλι του αριστερού αυτιού φανέρωνε ατυχήματα, στενοχώριες, εμπόδια και περισπασμούς. Και σήμερα, σε κάποια μέρη η βουή στο δεξιό αυτί σημαίνει καλή είδηση), στο αριστερό δυσάρεστο…

Άλλα σημάδια καλά ή κακά, αναλόγως των περιστάσεων και των προσώπων, ήταν το «παίξιμο του ματιού». Όταν, λοιπόν, έπαιζε το μάτι κάποιου, οι γνωστοί του τον χτυπούσαν στον ώμο και του έλεγαν: Σε θυμήθηκαν οι θεοί! Φτάνει να είναι για καλό.

Η δεισιδαιμονία των αρχαίων εκτεινόταν, τόσο στο φυτικό, όσο και στον ζωικό κόσμο. Από τα έντομα, εξαιρετική μαντική σπουδαιότητα είχε ο βόμβυξ,  έντομο που κατατρώγει τα φύλλα της βελανιδιάς και άλλων δένδρων. Σήμερα λέγεται «μουσντετζής» ή «μαντατούρας».
Τον βόμβυκα αυτόν, οι αρχαίοι τον έλεγαν «άγγελο» («μαντατοφόρο») και, όπως σήμερα, όταν τον δούν να μπαίνει από κανένα παράθυρο, έτσι και τότε, πίστευαν ότι θα έχουν ευχάριστα νέα, κυρίως, από ξενιτεμένους συγγενείς ή φίλους.

– «Το να μυηθείς στην ελληνική κουλτούρα σού επιτρέπει να απελευθερωθείς από την αταξία των σύγχρονων αξιών, όπου βασιλεύουν ο ανταγωνισμός και η ωμότητα. Ο ελληνικός πολιτισμός μας κάνει να αντιληφθούμε ότι στη ζωή μας έχουμε ανάγκη από κάτι που δεν είναι άμεσα χρήσιμο, αλλά τάξεως αισθητικής. Στους Έλληνες, όλος ο πολιτισμός περιστρέφεται γύρω από την ομορφιά. Αυτό που υπερισχύει δεν είναι η χρησιμοθηρία ούτε κάποια αρετή υπαγορευμένη από το υπερπέραν, αλλά η γεύση της ελευθερίας και της πνευματικής μάχης που κάνουν τη ζωή πιο όμορφη.»
Ζαν Πιέρ Βερνάν.